Het gevecht tegen het water in Nederland is van alle tijden. De beheersing van het waterpeil is een eerste voorwaarde voor al het leven in de Rijn- en Veenstreek. Zonder die zorg kan je er simpelweg niet wonen, is er geen geschiedenis. Sterker nog, valt er geen monument te zien. Langs deze route kom je er genoeg tegen: een paar windmolens en het gemaal Cornelis de Hertog zijn monumenten.
Deze fietsroute is ongeveer 30 km lang. Onderweg krijg je een mooi beeld van het Zuid-Hollandse polderlandschap en kom je langs oude en nieuwe bemalingsinstallaties. Het is beslist de moeite waard om daar even af te stappen of er een eindje naartoe te lopen. De route alvast in beeld bekijken? Bekijk hier de video.
Beschrijving van de route en verklaring van de tekens en aanduidingen:
LA = linksaf, RA = rechtsaf, RD = rechtdoor, NR=fietsrouteknooppunt gevolgd door een nummer, ri = richting).
Klik bij de diverse stops op de foto's voor meer inspiratie en een uitgebreidere omschrijving.
START bij het Bezoekerscentrum Veenweide, maak daar kennis met het landschap en de natuur van de Rijn en Veenstreek.
In het Bezoekerscentrum Veenweide maak je kennis met het landschap en de natuur van de Rijn en Veenstreek. In het verleden, heden én de toekomst. Je ontdekt er de geheimen van het water en de bodem van Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Kaag en Braassem. En uiteraard krijg je tips over écht leuke plekken en activiteiten. Het gebouw zelf mag er ook zijn: een duurzaam gebouw met een sedumdak, een warmtepomp en een natuurtuin.
TIP!
In het Bezoekerscentrum Veenweide maak je kennis met het landschap en de natuur van de Rijn en Veenstreek. In het verleden, heden én de toekomst. Je ontdekt er de geheimen van het water en de bodem van Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Kaag en Braassem. En uiteraard krijg je tips over écht leuke plekken en activiteiten. Het gebouw zelf mag er ook zijn: een duurzaam gebouw met een sedumdak, een warmtepomp en een natuurtuin.
1 Gemaal De Kromme Aar
Dit gemaal uit 1941 is in gebruik als hulpgemaal en is een gemeentelijk monument.
Ga na het gemaal LA (Coupépad).
TIP!
Fiets voor een pauze even RD dan LA naar Golfbaan Zegersloot. Op het terras van Mangerie de Zeeger kan iedereen genieten van het weer, het uitzicht over de ‘greens’ en de inwendige mens versterken.
Aan het einde van dit pad RA (“Andere richtingen” en “Aarlanderveen/Nieuwkoop”). Bij NR17 RA de tunnel onder de Zegerbaan door. Bij NR16 LA, de Ridderbuurt op.
2 De Ridderbuurt
Dit is een van de oudste buurten, aan de rand van Alphen.
Einde Ridderbuurt, rechts aanhouden onder tunnel Herenweg N207.
Richting NR15 RA, bij NR15 LA richting NR44: Alida de Jongstraat, gaat over in fietspad. Je volgt de bebouwde kom langs de rand van de polder: Jeltje de Bosch Kemperstraat, verderop fietspad, gaat over in Heuvelweg. Einde RA, voor de Heimanswetering, richting NR44 Woubrugge. Vrijwel direct zie je aan rechterhand zie je De gemalen Vierambacht en Cornelis den Hertog.
3 De gemalen Vierambacht en Cornelis den Hertog
Gemaal Cornelis den Hertog is de oudste van de twee, gebouwd in 1879 en genoemd naar de zoon van de toenmalige dijkgraaf van de Polder Vierambacht.
Weg vervolgen richting Woubrugge. Bij rotonde provinciale weg N446 oversteken richting NR45 LA (fietspad).
Optie: 1RA, 1LA naar Brasserie/restaurant ‘T Oude Raadhuys’ met een fijn terras aan het water. Genieten van alle boten en bootjes die voorbij varen.
4 Dorpsgezicht van Woubrugge en de Heymanswetering
Vanaf de brug heb je een mooi dorpsgezicht op Woubrugge, met de Dorpskerk, anno 1652.
De brug over en op 1e rotonde RA Richting NR45 (Kerkstraat).
NR45 RA (Heimanswetering), richting NR23, RD onder brug, 1e RA, 1e LA (Vrouwgeestweg).
Einde LA aanhouden, (Molenaarsbuurt) verderop rij je weer met de Heimanswetering aan je linkerhand. In de verte zie je De Vrouwgeestmolen.
5 De Vrouwgeestmolen
Deze molen uit 1797 is een rietgedekte, achtkante grondzeiler, wat betekent dat de molen gemakkelijk vanaf de grond bediend wordt.
200 m verder zien we in de Heymanswetering een noodwaterkering van het Hoogheemraadschap van Rijnland.
6 Noodwaterkering Rijnland
Een installatie waar we nooit bij stilstaan en ervoor zorgt dat we in geval nood grote overstromingen beperkt blijven.
Vier honderd meter verder aan de rechterkant staat Molenstomp ’s Molenaarsweg.
7 Molenstomp ’s Molenaarsweg
In 1983 is de functie van deze bemalingsinstallatie overgenomen door een automatisch werkend vijzelgemaal.
Je volgt de route RD, richting NR23.
Einde weg RA – richting Centrum. NR23, einde weg LA, richting NR63 fietspad langs de Oude Rijn.Van NR63 naar NR83 langs Oude Rijn, rechts (Oudshoornseweg)
8 De Oudhoornsekerk
Je komt langs de Oudshoornsekerk, ook wel ‘De Parel van Alphen’ genoemd.
NR83 RA (Hooftstraat). Einde LA richting NR85 (Thorbeckestraat).
9 Thorbeckeplein
Je bent nu op het geheel vernieuwde Thorbeckeplein met een passantenhaventje aan de Aarkade.
TIP!
Ook hier kan je even afstappen voor een bezoek aan restaurants (met terras aan de Oude Rijn), kroegjes en winkels. RD richting NR72 blijven rijden (wordt Prins Hendrikstraat). U ziet na enige tijd aan uw linkerhand:
10 Molen ‘De Eendracht’
Deze korenmolen is gebouwd in 1898. Elke zaterdag kan je van dichtbij zien hoe de molen werkt.
Vanaf de molen RD richting NR72 de weg vervolgen en 3e weg RA (Baljuwstraat).
RD onder tunnel door. Na de tunnel bij NR72 RA. Met de bocht mee naar rechts (weer NR72), richting NR18 over hefbrug bocht naar rechts. LA richting Zegersloot, tunnel onderdoor.
Na tunnel NR18 LA.Volg het fietspad over de Oude Rijn. Scherp RA richting NR10, weg naar beneden. NR10 LA (Kortsteeksterweg). Je rijdt links van de Oude Rijn richting Zwammerdam richting NR03 en NR88. Aan je linkerhand zie je achtereenvolgens de Bovenmolen (molen 3) van de Molenviergang Aarlanderveen en De ‘Dikke Molen’.
11 Bovenmolen (molen 3) van de Molenviergang
Molen 3 is de laatste molen van de Molenviergang Aarlanderveen.
12 De ‘Dikke Molen’
Deze molen bij Zwammerdam is een zogenaamde ‘grondzeiler’ uit 1674 en werd gebruikt om de Zuid- en Noordeinderpolder te bemalen.
Je komt in Zwammerdam. Bij NR88 op de kruising schuin links aanhouden richting NR54 (Ziendeweg).
Let op: deze weg wordt intensief gebruikt en is maar smal. Na een paar honderd meter buigt de weg vrijwel haaks naar links. Een eind verderop ligt rechts Sluis Ziendeweg.
13 Sluis Ziendeweg
Deze sluis vormt de verbinding van de Nieuwkoopse plassen en de Ziende met de Oude Rijn.
Ga verder op de Ziendeweg en tot aan de kano-oversteekplaats.
14 Nieuwkoopse plassen en polder van Aarlanderveen
Als je op de Ziendeweg richting Nieuwkoop kijkt (rechts van de weg), is goed te zien hoe het landschap er na de turfwinning, ook wel vervening genoemd, uit...
Ga verder op de Ziendeweg en na de kano-oversteekplaats bij NR54 LA, de polderdijk af (Achtermiddenweg).
TIP!
Direct links, onder aan de dijk, ligt de theetuin van TaartenTuin en 200 en verderop rechts, recreatieboerderij de Vooruitgang. Je kan er een kano huren voor een tocht door de polders en naar de Nieuwkoopse Plassen.
Na ruim twee kilometer zie je aan de linkerkant de 3 eerste molens van de Molenviergang.
15 De Molenviergang (molen 1, 2 en 3)
De Molenviergang Aarlanderveen is uniek. En daar is niets te veel mee gezegd.
Bij NR01, de brug op de kruising Achtermiddenweg-Kerkvaartsweg RA richting de Putmolen (molen 4).
TIP!
Laat je fiets even staan op het parkeerterrein op de kruising Achtermiddenweg-Kerkvaarseweg en maak een wandeling door de Hollandse polder van Aarlanderveen en langs de unieke Molenviergang.
De wandeling kan in twee afstanden worden gelopen. De ‘Polderwandeling’ is de korte wandeling van ongeveer 4 kilometer. Hierbij loop je langs de Ondermolen (molen 1) en de Putmolen (molen 4).
Bij de ‘Molentocht’ van ongeveer 8,5 kilometer loop je langs alle vier de molens van de Molenviergang. De wandelroutes vind je hier.
16 De Molenviergang (molen 4)
De Putmolen (molen 4), die het diepst ligt, maar liefst 5,4 meter onder Zeeniveau (NAP), brengt het water omhoog met een vijzel, de andere drie molens doen met...
TIP!
De molenaar, Johan Slingerland geeft uitgebreide rondleidingen aan groepen van 10 mensen en meer, maar alleen en uitsluitend op afspraak. Kijk hier voor meer informatie op.
Fiets RD, bij NR54 op de t-splitsing LA (Dorpsstraat).
17 Korenmolen De Morgenster
Deze achtkantige korenmolen met originele wieken is gebouw in 1870.
Fiets het Noordeinde af tot de t-splitsing LA (Korteraarseweg).
Einde Korteraarseweg voorzichtig (!) de Oostkanaalweg / N460 oversteken, rechtdoor via de Machineweg richting de roeivereniging. Na 200 m aan je linkerhand Gemaal Neptunus.
18 Gemaal Neptunus
Het gebouw stamt uit 1871.
19 De oude Poldersluis aan de Machineweg
De met houten deuren uitgeruste schutsluis dateerde van voor 1938.
Fiets nog even door tot de brug over het Aarkanaal.
Links van de brug is een trap met twee fietsgootjes. Even oefenen en je duwt je fiets zo omhoog. Nu RA over de brug over het Aarkanaal oversteken. Je kan ook terugrijden naar de Oostkanaalweg en via het fietspad aan de overzijde van de weg RA (naar de rotonde) gaan. Voor de rotonde RA – weer oversteken – en RD de brug over het Aarkanaal over.
In de bocht naar rechts LA, richting NR20 en daarna weer LA de tunnel onder de Zegerbaan door. RD (Kromme Aarweg) je komt weer langs Gemaal Kromme Aar, RA richting NR20. Bij NR20 LA en 1e pad RA en vervolgens 1e pad LA. Je bent weer terug bij het Bezoekerscentrum.
Dit gemaal uit 1941 is in gebruik als hulpgemaal en is een gemeentelijk monument. Het is, net als de naastgelegen dienstwoning, gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. De oorspronkelijke machine-installatie doet nog altijd dienst en heeft een verticale, open schroefpomp. Het gemaal is een gaaf bewaard voorbeeld van een klein poldergemaal.
Dit is een van de oudste buurten, aan de rand van Alphen aan den Rijn. Bijzonder zijn de karakteristieke, oude boerderijen waarvan de eerste sterk in verval is en Brentano op nummer 57 nog in vrij originele staat. Wanneer de vlag buiten hangt kun je hier op de boerderij gemaakte boerenkaas van Boer Ben kopen. Naar rechts kijk je uit over de diep uitgeveende droogmakerij, de Vierambachtspolder (-4,7 m).
Gemaal Cornelis den Hertog is de oudste van de twee, gebouwd in 1879 en genoemd naar de zoon van de toenmalige dijkgraaf van de Polder Vierambacht. Oorspronkelijk was het een stoomgemaal, maar in 1910 werd een ‘Pannevis-centrifugaalpomp’ geplaatst, die vanaf 1923 door een tweede pomp werd bijgestaan. In 1992 werd het nieuwe gemaal ‘Vierambacht’ in gebruik genomen om het gebied van 1685 hectare te bemalen. In de jaren daarna werd ‘Cornelis’ geheel gerestaureerd.
Vanaf de brug heb je een mooi dorpsgezicht op Woubrugge, met de Dorpskerk, anno 1652. De Heymanswetering is nu een onderdeel van de staande mastroute van het Ijsselmeer naar Zeeland. Deze waterweg werd al in 1200 gegraven voor de afvoer van het afgegraven veen als verbinding tussen de Oude Rijn en toenmalige Leidsche Meer, waarvan nu het Braassemermeer nog over is. Het beeld van een veenarbeider met schop werd in 1982 gemaakt door Marijke de Waard-Clay is een symbool van de geschiedenis van deze streek
Deze molen uit 1797 is een rietgedekte, achtkante grondzeiler, wat betekent dat de molen gemakkelijk vanaf de grond bediend wordt. Het is een watermolen die door een stalen vijzel, een 'Schroef van Archimedes' het water van de Vrouwgeestpolder omhoog maalde naar de Heimanswetering, om de polder droog te houden. De bemaling wordt nu door een elektrisch gemaal verzorgd, maar de molen is wel maalvaardig. Ter plaatse wordt ook wel gesproken over ‘de Molen van Vrolijk’. Want vanaf het begin wordt de molen door dezelfde familie beheerd. Van Cornelis Vrolijk in 1797 tot en met Hans Vrolijk vanaf 2008.
Een installatie waar we nooit bij stilstaan en ervoor zorgt dat we in geval nood grote overstromingen beperkt blijven. Deze bestaat uit een grote klep die plat op de bodem van de wetering ligt. De klep kan hydraulisch omhoog geklapt worden om de wetering af te sluiten. Hierdoor kan in geval van een dijkbreuk het leeglopen van de waterwegen naar de lager gelegen polders worden beperkt.
In 1983 is de functie van deze bemalingsinstallatie overgenomen door een automatisch werkend vijzelgemaal. Van oorsprong werd het gebied bemalen door de molen met scheprad. Er is nu nog een vijzel aanwezig die door een dieselmotor uit 1933, een ‘Deutze Humboldt’, werd aangedreven. Voor de Molenstomp staat het moderne, elektrische poldergemaal Heimanswetering. Interessant hoe ze verschillen in grootte.
Je komt langs de Oudshoornsekerk, ook wel ‘De Parel van Alphen’ genoemd. De kerk stamt uit 1655 en is het op twee na oudste gebouw van Alphen. Het heeft 17 originele gebrandschilderde ramen.
Je bent nu op het geheel vernieuwde Thorbeckeplein met een passantenhaventje aan de Aarkade. Het monumentale Nutsgebouw biedt plaats aan hippe restaurants met zonnige terrassen aan het water. Langs het plein vind je diverse winkeltjes en eetgelegenheden. Aan overkant van de Aarkade ligt het kantoor van de VVV op begane grond van de bibliotheek.
Deze korenmolen is gebouwd in 1898. Elke zaterdag kan je van dichtbij zien hoe de molen werkt. Ervaren ‘molengidsen’ vertellen over het oude ambacht. Vanaf de stelling van de molen heb je een fantastisch uitzicht over Alphen. Er is een bakkerijmuseum en een molenwinkel met broodbakartikelen. De molen wordt nog regelmatig ingezet om te malen. Tevens is de molen voorzien van een dieselmalerij met industriemotor ‘De Oude Bram’.
Molen 3 is de laatste molen van de Molenviergang Aarlanderveen. De molen heeft de taak om als laatste water uit de polder 1,30 meter omhoog te halen en dan uit te pompen in de Oude Rijn. In het vervolg van deze route meer over de unieke Molenviergang.
Deze molen bij Zwammerdam is een zogenaamde ‘grondzeiler’ uit 1674 en werd gebruikt om de Zuid- en Noordeinderpolder te bemalen. De molen doet z’n naam eer aan vanwege de forse, achtkantige bovenbouw. De molen is particulier bezit en in gebruik als woonhuis, maar nog steeds ‘maalvaardig’. Een van de beroepsmolenaars van De Molenviergang Aarlanderveen, Johan Slingerland, stelt zo nu en dan de molen in gebruik.
Deze sluis vormt de verbinding van de Nieuwkoopse plassen en de Ziende met de Oude Rijn. De sluis is gebouwd in 1955/56 en voorzien van stalen deuren. De lengte is 21.50 m, de breedte 4.40 m en de schuthoogte 1.00 m.
Als je op de Ziendeweg richting Nieuwkoop kijkt (rechts van de weg), is goed te zien hoe het landschap er na de turfwinning, ook wel vervening genoemd, uit heeft gezien. De Nieuwkoopse plassen zijn een overblijfsel van die vervening, waardoor het grond en regenwater vrij spel kreeg en er uiteindelijk een plas met water overbleef.
Na de turfwinning zag het landschap in Aarlanderveen (links van de weg) er net zo uit als de Nieuwkoopse plassen. Alleen in Aarlanderveen hadden de eigenaren van het verveende land de verplichting om het water weg te malen en er een polder van te maken. Dat werd gedaan door dijken aan te leggen en molens te bouwen: De Molenviergang Aarlanderveen.
De Molenviergang Aarlanderveen is uniek. En daar is niets teveel mee gezegd. De Molenviergang Aarlanderveen is uniek. En daar is niets teveel mee gezegd. Want het is de enige nog werkende molengang ter wereld! Het overtollige water uit de diepe polder van wordt door een rijtje molens die samenwerken, stukje bij beetje de Oude Rijn in gemalen. Met wieken, wind én vier deskundige beroepsmolenaars. Elke molen doet zijn deel van het werk en ‘tilt’ het water een stukje op, één tot anderhalve meter. In totaal moet een hoogteverschil van meer dan vijf meter worden overbrugd.
Vanaf de Achtermiddenweg kom je langs prachtige fotopunten, zie je achtereenvolgens:
Molenviergang molen nr. 1 - De Ondermolen
Molenviergang molen nr. 2 - De Middenmolen
Molenviergang molen nr. 3 - De Bovenmolen
De Putmolen (molen 4), die het diepst ligt, maar liefst 5,4 meter onder Zeeniveau (NAP), brengt het water omhoog met een vijzel, de andere drie molens doen met schepraderen.
Deze achtkantige korenmolen met originele wieken is gebouw in 1870. De stellingmolen is tot 1949 in gebruik geweest en later ingrijpend gerestaureerd. De molen is nog steeds draaivaardig, maar op dit moment buiten gebruik.
Het gebouw stamt uit 1871. De ‘Pannevis’-centrifugaalpomp is in 1929 geplaatst en zorgde voor de bemaling van de polders van 1100 hectare. Omdat de polders regelmatig met te hoog water kampten, is eind 2014 een nieuwe, elektrisch gemaal in gebruik genomen. De afvoercapaciteit is daarmee vergroot van 95 naar 120 m3 per minuut.
De met houten deuren uitgeruste schutsluis dateerde van voor 1938. Deze ligt tussen de wateren in de Zuid- en Noordeinderpolder en het Aarkanaal. Lengte van de sluis bedraagt 20.00 m en de breedte 3.00 m. Deze sluis is helaas niet meer in gebruik.
